ЖОО түлектерін жұмысқа орналастыру мәселесі

ЖОО түлектерін жұмысқа орналастыру мәселесі әлі де өзекті

      Нарық дәуіріне аяқ басқан жұмыссыздық дегенге үйреніп қалдық. Ал, кәсіби экономистердің пікірінше, бұл жағдай әбден қисынды. Сонымен қатар, Қазақстандағы жұмыссыздықтың жоғары оқу орнын бітірген жастарды жұмысқа орналастырумен байланысты ерекше аспектісі бар.
       Кеңес заманында оқу орнын бітірген адам алған білімінің профиліне сәйкес жұмысқа жолдама алған кезде бұл мәселе бөлу деп аталатын әдіс арқылы шешілді. Экономиканың нарықтық экономикаға көшуімен бұл тәжірибе жойылды, өйткені мемлекет жас мамандарды кепілдендірілген жұмыспен қамту жауапкершілігін алып тастады. Өкінішке орай, олардың өздері жауап беруге дайын болмады. Соның салдарынан еңбек нарығында жоғары білімі бар, бірақ жұмыссыз жастардың көптеп жинала бастады.
      Бүгінде компаниялар мен кәсіпорындардың жастарды жұмысқа қабылдауға құлықсыз екені кадрлық агенттіктерде де айтылады. Олардың көзқарасы бойынша, ұйымдарға тәжірибесі бар адамдарды жұмысқа алған тиімдірек болғандықтан, жастар арасындағы жұмыссыздық та өсуде. Жұмыс берушілер дағдарыс жағдайында тәжірибесіз қызметкерге инвестиция салуға дайын емес, тіпті үлкен амбицияларды жүктейді, өйткені жұмыс берушінің алдында қазіргі жас адам осылай көрінеді. Сонымен қатар, рекрутерлер ерте ме, кеш пе компаниялар жастарды жұмысқа қабылдауға қайта оралады деп сенеді. Ал әзірше ЖОО түлектері дағдарысқа дейінгіге қарағанда жұмыс табуда қиындықтарға тап болады. Дегенмен, сарапшылардың пікірінше, бұл қызметтің артықшылығы бар.
       Мысалы, үмітсіз жағдай жас мамандардың қазіргі ұрпағын мансапқа деген көзқарастарын түбегейлі қайта қарауға және өз талаптарын аз таңдауға мәжбүр етеді. Ал бұл олардың еңбек нарығына тез бейімделуіне мүмкіндік береді. Дегенмен, тағы бір мәселе бар, ол түлектердің өздерінің пассивтілігінде, дәлірек айтсақ, нарықта ұсынылған бағаға жұмыс істегісі келмейтіндігінде.

Сарапшылардың пікірінше, ЖОО түлектерінің жұмысқа орналасуын реттеу мәселелеріне қатысты отандық заңнама бұлыңғыр және бұлыңғыр көрінеді. Мәселен, «Білім туралы» заңда «...жергілікті атқарушы органдар... білім беру ұйымдарының түлектерін жұмыспен қамту қызметі арқылы жұмысқа орналастыруға жәрдемдеседі...» деп ғана көрсетілген... Сонымен қатар, Мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасында «әлеуметтік жастарға көмек көрсету ... жұмыспен қамту мәселелері бойынша консультативтік, практикалық, ұйымдастырушылық көмек алуға көмектесетін жастарға арналған әлеуметтік қызметтердің қолданыстағы желісін дамыту арқылы жүзеге асырылатын болады. Бір сөзбен айтқанда, жалпы форма бар, бірақ нақты мазмұн көп нәрсені қалаусыз қалдырады.
       Рас, Білім және ғылым министрлігі бұл көрсеткіш бойынша оптимистік көрсеткіштерді келтіре отырып, сәл басқаша пікірде. Оның бағалауы бойынша орта есеппен жоғары білімі бар түлектердің жұмысқа орналасуы 60-65%, ал техникалық және кәсіптік мамандықтар бойынша 70% және одан жоғары. Ал ҚР Білім және ғылым министрі Парламентте сөйлеген сөзінде Қазақстанда жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейін төмендету үрдісі бар екенін атап өтті. «Соңғы онжылдықта біз оң динамикаға куә болдық. Бұл ретте біз Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректеріне сүйенеміз. Егер 2000 жылы елімізде жастар арасындағы жұмыссыздық шамамен 18%-ды құраса, 2009 жылы бұл көрсеткіш 8,5%-ға дейін төмендеді. 2014 жылдың қорытындысы бойынша жастар арасындағы жұмыссыздық 4,3%-ды құрады. Жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі алғаш рет елдегі жұмыссыздық деңгейінен төмен болып шықты, ол 5,5 пайызды құрады», - деді БҒМ басшысы.
      Ал, қазақстандық сарапшылар «сертификатталған жұмыссыздық» деген арнайы термин енгізуді ұсынды. Ол мамандығы бойынша сұранысқа ие емес және ұзақ мерзімді перспективада басқа салаларда жұмыс істегісі келмейтін кәсіби дипломы бар жас азаматтар арасындағы жұмыссыздықты білдіреді. Қазақстандағы бұл құбылыстың тағы бір спецификалық жағы бейіндік көзқарасқа айналды – жұмыссыз мамандардың негізгі бөлігін заңгерлер мен экономистер құрайды. Өздеріңіз білесіздер, егеменді тарихымыздың бастапқы кезеңінде мектеп түлектерінің барлығы дерлік осы салаларда білім беретін факультеттерге түсуге тырысты. Олар ең беделді деп саналды. Ал сұраныс ұсынысты тудыратындықтан, елімізде жекеменшік оқу орындарының барлық түрі жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай көбейе бастады, бұл іс жүзінде заңгерлер мен экономистерді дайындауды конвейерге жүктеді. Бұл парадокс, бірақ бүгінгі күні де бұл толқу басылмады, қазір біз мұндай диплом иегерлерінің саны бойынша басқалардан алда келеміз.

Бұл бағытта қатаң жоспарлауды енгізу қажеттілігі бұрыннан келе жатқандықтан, жоғары білім беру жүйесіндегі мемлекеттің рөлін күшейту де маңызды. Қазақстан экономикасына қандай мамандар қажет және қандай мөлшерде қажет екенін бүгінде ешкім шамамен анықтай алмайды? Атап айтқанда, бұл тәсіл түлектердің жұмыссыздық деңгейін төмендетуге бағытталған түбегейлі қадам болуы мүмкін. Елдегі техникалық және арнайы білім (ТжКБ) жүйесін түпкілікті құлдыраудан құтқарған мемлекеттің белсенді араласуы болғанын ескерсек, бұған үміт әлі де бар. Айтпақшы, ТжКБ жүйесін жетілдіру нәтижесінде Ресей сияқты кейбір көршілес елдердің тәжірибесі дәлелдеп отырғандай, орта арнаулы оқу орындарының түлектері арасындағы жұмыссыздық деңгейі жоғары оқу орындары арасындағы осы көрсеткішпен салыстырғанда екі есеге төмендеді. түлектер. Мұнда екі фактор жұмыс істейді. Біріншіден, жоғары білімі бар жас мамандар жұмысқа орналасу кезінде, әсіресе жалақыға қатысты жоғары талаптарды жиі қояды. Көп жағдайда бұл талаптар тәжірибемен немесе тиісті практикалық біліктілікпен расталмаса да. Ал екіншіден, ТжКБ жүйесінің оқу орындарының түлектері экономиканың сұранысқа ие сегменттеріне жұмысқа орналасады. Мысалы, қызмет көрсету секторында және сату секторында.

Бір сөзбен айтқанда, ТжКБ жүйесі білім алу үдерісіндегі маңызды бастапқы буын екенін тағы бір рет қайталауға болады. Сонымен қатар, біліктілік дағдылары бар маман жоғары оқу орнын таңдауда таңдаулы болады және кейіннен еңбек нарығында сұранысқа ие болады.
       Осы жылдар бойы мемлекет сырттан бақылаушы позициясын ұстанды деп айтуға болмайды. «Дипломмен ауылға», «Жастар тәжірибесі» және «Жастар кадрлық резерві» мемлекеттік бағдарламаларын еске түсірсек те жеткілікті. Бірақ бұл жеткіліксіз болды, өйткені мәселе дерлік ұлттық ауқымды алды.
       Қорытындылай келе, осыдан біраз уақыт бұрын Zakon.kz сайтында ұсынылған және қазақстандық жоғары оқу орындары мен ТжКБ жүйесінің оқу орындарының түлектерін жұмысқа орналастыру мәселесін шешуге көмектесуге арналған шаралар кешенін тізіп өткіміз келеді (авторлық, өкінішке орай, көрсетілмеген):
1. Жоғары оқу орындары мен орта арнаулы оқу орындарының түлектерін жұмысқа орналастыратын кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер беру.
2. ЖОО-лар мен колледждердің жұмысқа орналасқан (ресми, еңбек шарты бойынша) және жұмыссыз түлектерін оқу орнын бітірген күннен бастап бес жыл ішінде бақылау. Және осындай мониторинг нәтижелері бойынша Қазақстандағы оқу орындарының рейтингін белгілеңіз.
3. Мониторинг нәтижелері ЖОО мен колледждердің қабылдау комиссияларының жұмысы басталғанға дейін жариялансын.
4. «Құқықтану» мамандығы бойынша оқуға қабылдау санына шек қойылсын және инженерлік-техникалық мамандықтар бойынша гранттар саны көбейтілсін.
5. Өңірлердегі теңгерімсіздікті азайту мақсатында 10-11 сынып оқушыларын экономиканың жекелеген салаларындағы кадрлардың тапшылығы туралы хабардар ету керек.
Бәлкім, бұл шаралар түлектердің жұмыссыздық мәселесін бір күнде шешпесе керек, бірақ шығыс даналығы айтқандай, «мың қадам бірінші қадамнан басталады».

2019 жылғы СҚМУ түлектерінің жұмысқа орналасу көрсеткіштерінің ең жақсы және ең нашар нәтижелері